Transcription: the encoding of visual elements (MVN)

Het uitgangspunt van de digitale diplomatische edities is dat de teksten uit de bron letterlijk worden weergegeven in het XML-document, volgens dezelfde richtlijnen die gelden voor de diplomatische edities in boekvorm. In een aantal gevallen echter is het noodzakelijk op een andere wijze te werk te gaan. Dat geldt in het bijzonder voor verschijnselen die tot dusverre noodgedwongen (door de beperking van het medium van het gedrukte boek) op bijzondere wijze grafisch werden weergegeven of in annotatie werden beschreven. Deze gevallen kunnen worden ingedeeld in de onderstaande categorieën:

• Tekstwijziging en correctie
• Tekstbeschadiging en tekstverlies
• Onzekere lezingen
• De codering van afkortingen en de oplossing van afgekorte tekst
• Niet-linguïstische verschijnselen in de tekst, bijzondere grafische tekstweergave in de bron (onderstreepte tekst, dagletters in kalenders, vorkteksten, marginale tekst (geschreven buiten de tekstkolommen))
• Opmaak- en katernopbouw-gerelateerde tekst (representanten, reclamen, custoden)
• Bijzondere tekens (initialen, paragraaftekens, afbreektekens)
• Afbeeldingen, figuren en tabellen
• Paleografisch commentaar

Tekstwijziging en correctie

De tekst zoals hij door een kopiist in eerste instantie is neergeschreven kan door hemzelf of anderen zijn gewijzigd. Daarbij kan het gaan om weglating van tekst zonder dat daar nieuwe tekst voor in de plaats komt (door middel van doorhalen, expungeren of uitraderen), om toevoeging van tekst zonder dat daarbij eerder geschreven tekst wordt vervangen (bijschrijven, al dan niet met gebruikmaking van invoegtekens), om vervanging van eerder geschreven tekst door nieuwe tekst (door middel van doorhalen of uitraderen en bijschrijven, of overschrijven) en om wijzigingen in de volgorde van reeds geschreven tekst. Tenslotte kan het zo zijn dat een correctie in tweede instantie toch weer wordt verworpen.

In al deze gevallen kan het gaan om de vervanging van slechte door betere tekst, of van goede tekst door tekst die niet (vanuit een linguïstisch oogpunt) beter of slechter is, maar eenvoudigweg anders. Over de kwaliteit van de tekstwijziging doet de editeur van de diplomatische uitgave geen uitspraak; deze maakt dan ook geen deel uit van de codering. Voor alle genoemde gevallen is er speciale codering beschikbaar, die hier wordt toegelicht.

Verwijdering van tekst zonder dat er nieuwe tekst voor in de plaats komt

Het element waarmee verwijderde tekst van beperkte omvang wordt gemarkeerd is het element. Dit element kan de attributen type voor het soort verwijdering en hand voor de corrector bevatten. (Het attribuut status lijkt in de MVN-reeks niet van toepassing). Toegestane waarden voor het type attribuut zijn: strikethrough (doorhaling), erasure (rasuur), expunction (expungering), subpunction (subpungering), reagent (reagens), wash (afwassen). Daarnaast wordt in de TEI Guidelines ook het rend attribuut gebruikt, waarmee de realisering van de correctie kan worden vermeld. Het type attribuut fungeert dus op een iets abstracter niveau dan het rend atribuut. Het type attribuut gebruiken we voor de wijze van verwijdering, het rend atribuut voor de uitvoering daarvan:

Curbita dat sijn <del type="strikethrough" rend="diagonal"
 hand="A">b</del>quoerden ende

Mogelijke waarden voor het rend attribuut zijn: horizontal, vertical, diagonal. Het coderen van weglatingen van langere passages waarin bepaalde tekststructurenrende grenzen (strofegrenzen, paragraafgrenzen) vallen, zou, indien het <del> element gebruikt zou worden, conflicteren met het verbod op overlappende codering. PB: S.v.p. geen <delSpan> gebruiken zonder voorafgaand overleg Hiervoor is een oplossing gevonden in de codering met behulp van een element <delSpan>, dat het begin van een weggelaten passage markeert en waarin met het attribuut to wordt vooruitgewezen naar een bepaalde plaats waar de weglating eindigt. Die plaats wordt gemarkeerd door een leeg <anchor> element of een ander leeg element dat voorzien is van een xml:id, dat tevens wordt opgenomen als waarde van het spanTo attribuut. Ook bij <delSpan> kan men met de attributen type en rend het soort markering van de weglating en de realisering ervan preciseren, terwijl met het attribuut hand de corrector wordt geïdentificeerd.

<lg>
 <l n="1">Een ionghelinc . vul der <delSpan type="strikethrough"
   rend="horizontal" hand="delta" spanTo="GHHSIII15.2anchor1"/>weerelt luste</l>
 <l n="2">Zochte eens<anchor xml:id="GHHSIII15.2anchor1"/> in wandelinghen ruste</l>
 <l n="3">So verre hi hem te gane bewant</l>
 <l n="4">Dat hi eenen houden hermite vant</l>
</lg>

Als weggelaten tekst geheel onleesbaar is dan kan hij niet getranscribeerd worden. De passage in de transcriptie wordt dan gemarkeerd met het element <gap> binnen een <del> element. Met het attribuut reason kan middels de waarden 'illegible' of 'deletion' worden aangegeven waarom de weggelaten tekst onleesbaar is. Als gedeelten van de weggelaten tekst toch nog gedeeltelijk leesbaar zijn, dan wordt het <unclear> element gebruikt om passages aan te duiden waarvan de lezing niet geheel zeker is.